چگونه می توانیم مزاج را تغییر بدهیم؟

به گزارش بیان ما ؛ در واقع مزاج که از ترکیب عناصر چهارگانه آب، آتش، خاک و باد در بدن پدید می‌آید، حالتی مقطعی و تغییر پذیر است. افرادی که از مزاج خاصی برخوردار هستند می‌توانند با تغییر شرایط زندگی مانند نوع تغذیه‌ای که دارند، بدن سالم‌تری داشته باشند.
هر فرد دارای مزاجی است. مزاج سرشتی یا اولیه هر فرد، مزاجی است که از زمان به دنیا آمدن همراه اوست و یک حالت طبیعی برای آن فرد به حساب می آید. این مزاج از طریق ژنها از پدر و مادر به فرد منتقل شده و تحت تاثیر شرایط محیطی رحم، شرایط روحی و فیزیکی مادر و خوراکی هایی که مادر در دوران بارداری و شیردهی می خورد، شکل می گیرد. البته می‌توان مزاج را با رژیم غذایی و ورزش تغییر داد یا تعدیل کرد.

در بدن آن‌ها عناصر چهارگانه بدون این که نقش حکم‌فرمایی داشته باشند حضور دارند. افرادی با این مزاج‌ها در سه دسته زیر قرار می‌گیرند.

مزاج معتدل گرم و تر
مزاج معتدل سرد و تر
مزاج معتدل گرم و سرد

انواع مزاج

مزاج های اصلی را می توان در ۹ طبقه به شرح ذیل دسته بندی کرد:

۱- افرادی که عنصر هوا در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج گرم و تر دارند و آنها را دموی مزاج می نامند.

۲- افرادی که عنصر آتش در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج گرم و خشک دارند و آنها را صفراوی مزاج می نامند.

۳- افرادی که عنصر خاک در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج سرد و خشک دارند و آنها را سوداوی مزاج می نامند.

۴- افرادی که عنصر آب در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج سرد و تر دارند و آنها را بلغمی مزاج می نامند.

۵- افرادی که عناصر هوا و آتش در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج گرم دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.

۶- افرادی که عناصر هوا و آب در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج تر دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.

۷- افرادی که عناصر آتش و خاک در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج خشک دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.

۸- افرادی که عناصر خاک و آب در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج سرد دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.

۹- در تعدادی از افرادی نیز این عناصر نسبتاً در حالت تعادل هستند، این افراد مزاج معتدل دارند.

تاثیر مزاج بر خصوصیات ظاهری و شخصیتی

خصوصیات ظاهری هر فرد بستگی زیادی به مزاج اولیه ای دارد که در زمان به دنیا آمدن یا در زمان تغییرات بدنی دوران رشد و بلوغ داشته است. اما ممکن است این مزاج اولیه با گذشت زمان، در اثر تغذیه، شرایط آب و هوایی، شیوه زندگی، نوع شغل و عوامل دیکر تغییر کند و مزاج جدیدی در فرد بوجود آید که به آن مزاج اکتسابی گفته می شود.

این مزاج اکتسابی بر ظاهر فرد تاثیر می گذارد. مثلا فردی با مزاج اولیه دموی، اگر بلغمیشود نسبت به قبل پوستش روشن تر می شود یا اگر سوداوی شود، لاغرتر شده و پوستش تیره تر از قبل می شود. یا ممکن است کسی با مزاج بلغمی به دنیا آمده باشد و بعدها بر اثر بیماری یا کم خوری یا عوامل دیگر به سمت مزاج سوداوی تغییر کرده و در بزرگسالی لاغر باشد. یا مثلا فردی با مزاج بلغمی در کودکی پوستی سفید داشته، اگر مزاج اکتسابی اش دموی شود، پوستش صورتی و مستعد جوش زدن می شود.

هر چند مزاج اکتسابی تاثیر زیادی بر برخی از خصوصیات فیزیکی شکل گرفته با مزاجهای اولیه فرد همچون استخوان بندی یا رنگ چشم نمی تواند داشته باشد. مثلا کسی با مزاج سوداوی به دنیا آمده و استخوان بندی ظریفی داشته باشد، اگر بعدها مزاج وی به سمت صفراوی تغییر کند، ماهیچه بدنش زیاد می شود، هر چند استخوان بندی اش تغییر نمی کند.

در دیدگاه طب سنتی روحیات و مشخصات جسمانی افراد با مزاج آنان سازگار است. به تناسب افزایش و کاهش عناصر وجودی، روحیات و خلق و خو، رنگ پوست و چهره، شوق و ذوق، بلندپروازیها، بیماریها و … تغییر پیدا خواهد کرد. هر مزاج دارای علایم و خصوصیات خاص خود می باشد.

برآیند اثر عناصر اربعه در بدن انسان، مزاج را تشکیل می دهد

در این رابطه حجت الاسلام سیدعلی حجازی کارشناس طب سنتی در گفت و گویی در رابطه با مزاج شناسی و کیفیت مزاج، اظهار کرد: حکما در تعریف مزاج یک بحث ریشه ای مطرح کرده و معتقد هستند که اساسا دنیا از چهار رکن آتش، هوا، آب و خاک تشکیل شده است.
کارشناس طب سنتی با بیان ایکه دنیای ماده از این چهار عنصر تشکیل شده است، خاطرنشان کرد: حکما معتقد هستند که این چهار عنصر از چهار کیفیت یعنی خشکی، تری، گرمی و سردی تشکیل شده اند.
وی با بیان اینکه ترکیب این چهار کیفیت، آن چهار عنصر را به وجود می آورند، خاطرنشان کرد: گرمی و خشکی، تولیدکننده آتش عنصری، گرمی و تری تولیدکننده هوای عنصری؛ سردی و تری تولیدکننده آب عنصری و سردی و خشکی تولیدکننده خاک عنصری هستند.
کل دنیا از عناصر اربعه تشکیل شده است
حجازی با بیان اینکه از نگاه حکما پیرامون ما از یکی از این چهار عنصر و یا ترکیبی از این چهار عنصر تشکیل شده اند، تصریح کرد: این عناصر با ترکیبات خاصی در بدن انسان ها هم یافت می شوند؛ برآیند اثر عناصر اربعه در بدن انسان را مزاج می گویند.
نحوه ترکیب عناصر اربعه، تاثیرات متفاوتی دارد
وی با بیان اینکه هر نحوه ترکیبی از این عناصر آثاری دارد، خاطرنشان کرد: این آثار هم در بدن و جسم انسان و هم در روحیات انسان خود را نشان می دهد.
حجازی عنوان کرد: به عبارت ساده تر، چگونگی ترکیب عناصر در بدن مزاج را تشکیل می دهد و این مزاج آثاری در بر دارد که هم در بدن و هم در خصوصیات و ویژگی های اخلاقی نمایان می شود.
ترکیب عناصر اربعه در فرد به صورت فطری تعیین شده است
کارشناس طب سنتی با بیان اینکه این عناصر با توجه به فطرت و جبل فرد تعیین شده است و به صورت مادرزادی با اوست، اظهار کرد: در صورتی که نسبت این عناصر تغییر کند، این تغییر نسبت، سبب ایجاد بیماری در فرد می شود.
هر عضو در بدن مزاج خاص خود را دارد
وی سپس افزود :خود این عناصر علاوه بر تشکیل مزاج بدن، در ساخت اعضای بدن نیز دخالت مستقیم دارند به این نحو که ترکیب عناصر موجب تولید اخلاط شده (صفرا ، دم ، بلغم ، سودا) و اخلاط موجب ساخته شدن اعضا می شوند، لذا هر عضوی باز خودش مزاج مخصوص به خود را دارد و به همین دلیل، علت دیگر بیماری افراد، اختلال در مزاج عضو به خصوصه هست .
حجازی با بیان اینکه ترکیب این عناصر چهار مزاج کلی در انسان به وجود می آورد، خاطرنشان کرد: برای مثال در فردی که دارای مزاج صفرا است، چهار عنصر آتش، هوا، آب و خاک وجود دارند اما حکومت بر این بدن با آتش است و بیشترین درصد این بدن را بر اساس عناصر اربعه، آتش تشکیل داده است.
کارشناس طب سنتی در این رابطه ادامه داد: چون نسبت گرمی و خشکی در این فرد بیشتر است، و این نسبت در بدن نمادش صفراست، لذا فرد را صفرا مزاج و یا آتش مزاج می نامیم به همین علت، بیشترین خصوصیات جسمی و روحی بدن او شبیه آتش است.
وی در پاسخ به خبرنگار ما در رابطه با چرایی توجه تمدن های مختلف در گوشه و کنار دنیا به این عناصر و وجود اشتراکات بین آن ها در این زمینه، خاطرنشان کرد: ما مسلمانان چون معتقد هستیم که انبیا در سرتاسر دنیا وجود داشته اند، بنابراین یک تحلیل در این زمینه داریم و در رابطه با تحلیل غیردینی هم توضیحی در این رابطه وجود دارد.
هرکجا انسانی وجود داشته است، آموزه های انبیا به آن جا رسیده است
حجازی افزود: براساس تفکر اسلامی هرکجا انسانی وجود داشته است، قول انبیا به آن ها رسیده است، بر این اساس میتوان احتمال قوی داد این معرفت واحد نسبت به عناصر توسط انبیاء در جهت حفظ سلامت افراد نشر داده شده است.
تمام آموزش های اولیه بشر توسط انبیاء صورت گرفته است
وی با بیان اینکه این عقیده در تمام آموزه های اولیه بشر توسط انبیاء مطرح است عنوان کرد:طبق این عقیده پایه گذاری اولیه انواع زبان، لباس، خانه، کشاورزی و بسیاری نیازهای دیگر توسط انبیا بوده است اگر چه فروعات توسط مردم به وجود می آمد و پیشرفت نامیده می شد، لذا امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «بر ماست که اصول مسائل را برای شما بیان کنیم و فرع سازی با شما است».
تجربه و آزمون و خطا عناصر اربعه را اثبات می کند
وی خاطرنشان کرد: براساس تحلیل دیگر اگر پایه گذار این مبانی را انبیا ندانیم، خود تجربه، آزمون و خطا و آزمایش نیز این گزینه را به همه ما اثبات می کند.
حجازی تجزیه بدن پس از مرگ را یکی از بارزترین مثال ها برای اثبات تجربی این عناصر اربعه دانست و عنوان کرد: پس از مرگ، تجزیه بدنی که از آب و خاک و اتش و هوای طبیعی تشکیل شده مقابل دیدگان همه اتفاق می افتاد، این پدیده سوالاتی در ذهن بشر ایجاد می کرد از جمله این که این اجزاء در چه نقطه ای دیگر تجزیه نمی پذیرند از این درگاه سرانجام در یک نظر متعالی به آب عنصری، هوا ، آتش و خاک عنصری پی بردند که خوب است بدانیم این ها با آب، خاک، هوا و آتش طبیعی تفاوت دارند؛ یکی عنصر و دیگری ماده است.
بررسی مزاج روح مختص به طب اسلامی است
کارشناس طب سنتی در پاسخ به سوال خبرنگار ما در رابطه با چگونگی مزاج روح به عنوان یک حقیقت ملکوتی، گفت: ما با استفاده از عناصر اربعه، اساسا در رابطه با مزاج بدن بحث می کنیم، بحث مزاج روح مطلبی نیست که در طب ستی به آن پرداخته شده باشد و مختص به طب اسلامی است.
حجازی تاکید کرد: مباحث و روایاتی نیز در این زمینه وارد شده است که برای مثال مزاج کفار را از آتش می دانند؛ آتشی که در مزاج روح کفار وجود دارد، از جهنم است و مزاج روح مومنان از نور است که این نور از بهشت است.
مزاج روح بهشتی و جهنمی است
کارشناس طب سنتی ادامه داد: بر همین اساس مزاج روح را می توان بهشتی و جهنمی دانست و این را بررسی کرد که چگونه مزاج روح بهشتی می شود و چگونه جهنمی؛ بحث مزاج در روح مثل عناصر در جسم نیست که بتوان آن را خشک یا تر، سرد و یا گرم دانست.
تفاوت بحث مزاج روح با مزاج جسم
وی تصریح کرد: بحث مزاج روح با مزاج جسم اساسا متفاوت است؛ در روایات ما برخی مواقع چهار روح و برخی مواقع 9 روح مشخص شده است و بحث مزاج روح بسته به نوع روح متفاوت خواهدبود.
حجازی تصریح کرد: بحث روح بخاری که برایند گردش خون در بدن است را طب سنتی نیز مورد توجه قرار داده است و لذا وقتی ما مزاج جسم را بررسی می کنیم، در مورد مزاج روح هم صحبت می کنیم، اما وقتی در طب اسلامی از مزاج روح صحبت می شود، در مورد ارواحی صحبت می کنیم که جزو مجردات بوده و باید در رابطه با آن در فصل دیگری صحبت کرد.
دستورات غذایی برای هر مزاج
هر فردی بسته به مزاجی که دارد باید برخی مواد غذایی را بیشتر مصرف کند و از مصرف برخی دیگر بپرهیزد. علاوه بر این هر ورزشی برای یک نوع مزاج مناسب‌تر است.

۱. رژیم غذایی مزاج دموی

افراد دارای مزاج دموی باید مواد غذایی با مزاج سرد و خشک مصرف کنند، همچون کلم، گل‌کلم، گوجه، سیب‌زمینی، لوبیا، تمام میوه‌های ترش، سیب، نارگیل، بادام‌زمینی، ذرت، نخود، سفیده تخم‌مرغ، ماست، چای، قهوه، تمر هندی و سرکه.
این افراد باید از مصرف مواد غذایی پرچرب و پرکالری بپرهیزند. به‌علاوه باید به طور روزانه سبزیجاتی نظیر چغندر سوئیسی، جعفری، نعناع، گشنیز، پیازچه، شابانک، سبزیجات تیره و کاهو مصرف کنند.

۲. رژیم غذایی مزاج بلغمی

مصرف مواد غذایی با مزاج سرد و تر، خصوصا در فصول و آب‌وهوای سرد، به افراد دارای مزاج بلغمی توصیه نمی‌شود. برای درمان مزاج بلغمی، این افراد باید بیشتر میوه‌های گرم مزاج و غذاهای گرم مزاج مصرف کنند.
به‌طورکلی بهتر است این افراد غذاهای آبکی مانند سوپ یا آش رشته و خورش مصرف نکنند. همچنین بهتر است از مصرف بیش از حد ماکارونی، سیب‌زمینی و برنج بپرهیزند زیرا ممکن است سبب افزایش وزن آنها شوند.
مصرف محصولات لبنی (پنیر، ماست، یا دوغ)، سس، سس مایونز و مواد غذایی ترش نیز توصیه نمی‌شود.
مصرف سبزیجات یا میوه‌هایی با مزاج سرد (همچون هندوانه، خیار، هلو، آلو، کاهو و اسفناج) برای این افراد مفید نیست، اما مصرف میوه‌هایی نظیر موز، به و سیب برای آنها بسیار مفید است.
به افرادی با مزاج بلغمی توصیه می‌شود که خوراکی‌هایی نظیر بادام‌ شور یا بوداده، پسته، کشمش و انجیر مصرف کنند. مصرف مواد غذایی نظیر تخم خربزه، تربچه و آویشن که سبب اسهال یا ادرار می‌شوند و می‌توانند رطوبت بدن را کاهش دهند و احساس سبکی و شادی را ایجاد کنند، به این افراد توصیه می‌شود.

۳. رژیم غذایی مزاج سوداوی

افراد دارای مزاج سوداوی باید در خصوص مواد غذایی که مصرف می‌کنند خیلی محتاطانه عمل کنند. برخی از مواد غذایی به حفظ تعادل سوداوی در این افراد کمک می‌کنند. این در حالی است که برخی دیگر سرعت متابولیسم آنها را افزایش می‌دهند و سایر مواد غذایی سرعت متابولیسم آنها را کاهش می‌دهند. افراد دارای مزاج سوداوی به غذاهای تند و شیرینی‌ها خیلی حساس‌اند. این غذاها ممکن است باعث شوند عملکرد بدن آنها کاهش پیدا کند و باعث افزایش وزن آنها شوند. ازآنجایی‌که این افراد مزاج خشکی دارند، باید مایعات زیاد مصرف کنند. خشک بودن مزاج باعث می‌شود این افراد اغلب با یبوست یا کند بودن هضم دست‌وپنجه نرم کنند.
عامل مهم دیگری که باید به‌خاطر بسپارید این است که این مزاج بیش از هر مزاج دیگری به فیبر نیاز دارد. این افراد باید رژیم غذایی را انتخاب کنند که شامل بلغور جو دوسر، برنج قهوه‌ای، سبزیجات و سایر غذاهای حاوی فیبر است. این یکی دیگر از دلایلی است که مواد غذایی از قبل آماده شده، انتخاب خوبی برای این افراد نیستند. اکثر مواد غذایی از قبل آماده شده حاوی مقادیر کم تا متوسط فیبر هستند.
این افراد باید سبزیجات پخته مصرف کنند زیرا سبزیجات خام برای آنها خیلی سرد خواهند بود. این به این معناست که رژیم غذایی که شامل مقادیر بالای مواد غذایی و میوه‌های خام یا آبمیوه باشد برای این افراد مناسب نیست. برای کاهش وزن موثر، بهتر است این افراد روی مصرف شیر، پنیر، تخم‌مرغ، غذاهای دریایی، مرغ، گوشت، حبوبات، مغزیجات و دانه‌ها تمرکز کنند.
این افراد باید مواد غذایی با مزاج گرم و مرطوب همچون جگر، زنجبیل، بادام، پسته، گندم، عسل، شکر و نمک مصرف کنند.

در افرادی که دارای مزاج گرم و خشک هستند عنصر حاکم بر بدنشان آتش است. افراد با مزاج گرم و تر باید بدانند که باد عنصری است که در بدن آن‌ها نقش غالب را ایفا می‌کند.

در مزاج‌های سرد و تر و سرد و خشک نیز به ترتیب آب و خاک بر بدن حکم‌فرما هستند.

در صورتی که یکی از این مزاج‌ها بر بدن شما غلبه کند مزاج نامعتدل خواهید داشت. برخی از افراد نیز دارای مزاجی متعادل هستند.

۴. رژیم غذایی مزاج صفراوی

ازآنجایی‌که مزاج صفراوی گرم و خشک است، این افراد باید از مصرف محرک‌های غذایی همچون کافئین یا گیاهان محرک/ گرم مزاج بپرهیزند. بهتر است بخش عمده‌ای از رژیم غذایی این افراد را غذاهایی با مزاج سرد و تر (همچون میوه‌ها و سبزیجات خام) تشکیل دهند.

بااین‌حال، ازآنجایی‌که این افراد خیلی عجول‌اند ممکن است در انتخاب مواد غذایی اشتباه کنند. آنها خیلی به چیزی که می‌خورند فکر نمی‌کنند؛ بنابراین اولین قدم اساسی برای این افراد این است که رژیم غذایی‌شان را تغییر دهند و بیشتر غذاهای سالم بخورند و به میزان کمتری غذاهای ناسالم یا هله‌هوله مصرف کنند.

این افراد به‌سرعت غذا را هضم می‌کنند، بنابراین باید رژیمی را دنبال کنند که شامل تعداد زیادی وعده‌های غذایی کوچک در طول روز باشد و سرشار از پروتئین باشد.

مواد غذایی مفید برای مزاج صفراوی عبارت‌اند از:

میوه‌ها

سبزیجات آبدار

سوپ‌های گرم

مایعات کافی

سبزیجات ریشه‌ای

سبزیجات دریایی

حبوبات

پروتئین ماهی.

این افراد باید به‌ندرت بستنی، ادویه‌های تند، ماست و نوشیدنی‌های یخی مصرف کنند. بزرگسالان دارای این مزاج نباید در مصرف کاری، شکر، کافئین، چای، چیلی و نمک زیاده‌روی کنند (کودکان نیز باید از مصرف نوشابه، چای یا غذاهای شیرین بپرهیزند).

کنترل مزاج از طریق ورزش
هر یک از این مزاج‌ها با مشکلاتی هم همراه است و هر مزاج برای ابتلا به برخی بیماری‌ها و مشکلات سلامتی مستعدترند. یکی از راه‌های کنترل مزاج در کنار تغذیه، ورزش است. در ادامه به شما می‌گوییم که افراد با هر یک از ۴ مزاج اصلی بهتر است چه ورزش‌هایی انجام بدهند.

۱. ورزش مناسب برای مزاج دموی

هدف: بهبود مقاومت، تناسب‌اندام و چابکی

نوع ورزش	شدت
تمرین با وزنه	متوسط
ایروبیک و رقص	متوسط
ورزش‌های گروهی و کلاس‌های ورزشی	متوسط

مزاج‌های دموی در خصوص ورزش انعطاف‌پذیرتری بالایی از خود نشان می‌دهند و به‌طورکلی از انجام ورزش‌های گروهی لذت می‌برند.

۲. ورزش مناسب برای مزاج بلغمی

هدف: افزایش استقامت و حفظ وزن متناسب

نوع ورزش	شدت
دویدن (در مسافت طولانی)	متوسط تا شدید
ایروبیک و تمرینات قلبی عروقی	متوسط تا شدید

افراد دارای مزاج بلغمی انرژی پایدار و بالایی دارند اما چابکی کافی را ندارند. آنها به‌طورکلی در تمام تمرینات ورزشی عملکرد خوبی دارند و با کمی تلاش و صرف زمان می‌توانند حتی بهتر شوند. این افراد باید ورزش را دوره‌های کوتاه و با شدت کم شروع کنند و به‌تدریج طول مدت و شدت ورزش را افزایش دهند.
باتوجه‌به قدرت بدنی بالای این افراد، در ورزش‌های استقامتی عملکرد برتری نسبت به سایر افراد دارند. بهتر است این افراد در فصول سرد سال در خانه و به‌دوراز محیط‌های سرد یا مرطوب ورزش کنند و در تابستان و بهار در فضای باز ورزش کنند.

۳. ورزش مناسب برای مزاج سوداوی

هدف: تعادل، چابکی، هماهنگی و تعادل

نوع ورزش	شدت
یوگا	پایین
پیلاتس	پایین
پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری	پایین

افراد دارای مزاج سوداوی انرژی بالایی دارند اما سریع خسته می‌شوند. این افراد در تمرینات تعادلی و کششی نسبت به سایر افراد برتری دارند. بهتر است این افراد در زمستان، در محیط سرپوشیده ورزش کنند و در صبح‌های معتدل تابستان در فضای باز ورزش کنند. زیرا سرما ممکن است روی سلامتی‌شان تاثیر منفی بگذارد.
اگر فرد احساس خستگی، لرز، سرگیجه یا گرفتگی عضلات دارد، این از علائم عدم تعادل سوداوی است.

۴. ورزش مناسب برای مزاج صفراوی

هدف: گرم‌کردن آرام بدن و رهایی از هرگونه استرس و تنش

نوع ورزش	شدت
شنا	متوسط
پیاده‌روی سرعتی	متوسط
کوهنوردی	متوسط

انگیزه و اشتیاق این افراد نسبت به استقامتشان بیشتر است و از این که در انجام کاری مهارت پیدا کنند، لذت می‌برند. آنها در تمام ورزش‌های با شدت متوسط عملکرد خوبی دارند. پیاده‌روی سرعتی به مدت نیم ساعت در روز خلط صفرا را آرام می‌کند. ورزش شنا نیز به این افراد کمک می‌کند که با تنش و استرس مقابله کنند.